Prof. Dr. Sabri Ülgener – Biz İktisatlılar: İçimizden Biri
BİZ İKTİSATLILAR İÇİMİZDEN BİRİ: PROF DR. SABRİ ÜLGENER
Bugün bu paylaşımımızda İÜ İktisat Fakültesi’nin çok kıymetli hocalarından Prof. Dr. Sabri Ülgener’i anmak ve genç iktisatçılara tanıtmaya çalışacağız.
Keynesci İktisat düşüncesini ve makro ekonomi öğrenimini Türkiye’de ilk kez sistemli hale getiren Sabri Ülgener, Max Weber’in Batı Avrupa’da kapitalizmin ruhunu Protestan ahlakın belirlediği görüşünden yola çıkarak bu yaklaşımı Osmanlı Türk toplumuna uyarlamaya çalıştı, bu doğrultuda Osmanlı’nın ve Türkiye’nin ekonomik geriliğinde kuşaktan kuşağa aktarılan düşünce geriliğinin önemli bir rol oynadığını ileri sürerek Max Weber’in geliştirdiği yaklaşımın Türkiye’deki ilk önemli temsilcisi oldu
Prof. Dr. Sabri Ülgener Türk iktisadi düşünce tarihi sahasında gelmiş geçmiş en önemli hocalardan biri olarak bilinir en önemli özelliği ise hem batılı teorileri hâkim olması hem de geleneksel kültürden tasavvuftan ve tarihten haberdar olmasıdır.
Değerli hocamızı saygı ile anıyor, bu paylaşımımıza yazıları ve fotoğrafları ile destek olan Prof. Dr. Ahmed Güner Sayar’a, Prof. Dr. Ahmet Mucip Gökçen’e ve Prof. Dr. Ahmet Yörük’e teşekkür ediyoruz.
İ.Ü. İKTİSAT FAKÜLTESİ MEZUNLARI CEMİYETİ
SABRİ ÜLGENER’İN BIRAKTIĞI MİRAS
Prof. Sabri Ülgener’in aziz hatırasına ve akademik kimliğine dair birkaç satırı birbiri ardına getirebilmek herhalde kolay olmasa gerek. Yokluğunu varlığın büyük tekliğine emanet ettikten sonra Sabri Ülgener’in ruhlarımızda bıraktığı boşluğu doldurabilmenin, ona yakın ve onunla beraber olmanın tek ve gerçek yolunu o günden bugüne biraz olsun keşfeder gibiyim. Duygusallığa hiç yer ve imkân tanımadan, bu yolun, Ülgener’in Sosyal bilimlerle uğraşanlara makale ve kitaplarında bıraktığı bir dizi problematiğin üzerine cesaretle yürüyüp onun düşünce sistemi ve yöntemi ile yoğrulmak olduğuna inanıyorum. Böylelikle Ülgener Hoca’nın sahip olduğu ve üzerine titrediği akademik ağırbaşlılığı sürdürmek gerekiyor. Bunu kabullenmek, zannımca Ülgener Hoca’mızın şimdilik kenarda köşede bulunan ve akademik dost ve yakınları arasında yaşayan sıcak ve samimi anılarının bile zamanın acımasız hükmü ile silinip gitmelerine razı olmak demektir. İstanbul Üniversitesi iktisat fakültesi’nde okuyanlardan içinde benim de bulunduğum nesil, II. Harp’le ve onun hemen ertesinde doğanlar pek sathi ve o nispette politik duyarlılığı ağır basan tek yönlülüğün şu veya bu istikamete kırılmış çizgileri içerisinde Profesör Ülgener’i anlamanın ötesine geçemediler. Ülgener’in öğrencileri ondan Keynesgil iktisadi okudular. Öğrencilerinin elinin altında özenle kaleme alınmış bir ders kitabı da vardı. Sabri Ülgener hocamızın J.M. Keynes mantığına göre iç iskeletini inşa ettiği bu eseri aslında, onun 1947-1947 yılları arasında Amerika’da Harvard Üniversitesi’nde derslerine katıldığı Prof. A Hansen’e ve onun Keynes‘in ‘’Genel Teorisi’’nin başarılı bir vulgarizasyonu olan ‘’ A Guide to Keynes’’e çok şey borçludur. İşsizlik sorununun çözümünde politikacının iradesini ekonominin gerçek performansının belirleyiciliğinin üzerine çeken Keynesgil eksik-denge anlayışı ülkemizde ilk defa sistemli ve sağlıklı bir tahlille Profesör Ülgener tarafından getirilmiştir.
Prof. Sabri Ülgener Hocamı rahmet ve minnet duygusuyla anmak isterim. Bu aziz ve müstesna insana, velinimetim olan bu hocama medyun-u şükranım.
Prof. Dr. Ahmed Güner SAYAR
(Ülgener Yazıları-Ahmed Güner Sayar Derin yayınları 2006)
PROF. DR. SABRİ FEHMİ ÜLGENER
Prof. Dr. Sabri Fehmi Ülgener, Lisans eğitimini İstanbul üniversitesi Hukuk fakültesinde yapmış olmasına rağmen Asistanlığa İstanbul Üniversitesi İktisat fakültesinde başlamış ve sonraki bütün ömür boyu çalışmalarını İktisat teorisi alanında yapmıştır. 1935’te Hukuk Fakültesine bağlı İktisat ve İçtimaiyat Enstitüsüne asistan olmuş ve 1937’ de İktisat Fakültesi kurulunca diğer hocalarla birlikte İktisat fakültesine geçmiştir. Asistanlık dönemine başladığı zamandan itibaren Türkiye’de İktisat teorisi, İktisat Sosyolojisi, iktisat tarihi ve Batı iktisadı ile Türk İslam iktisadı anlayışları arasındaki ilişkilerin belirlenmesi ve iktisadi uygulamalarda ilgili meydana gelen çalışmalarda etkin bir biçimde ve ilk sırada yer almıştır. İktisat ve ahlak konularında eserler vermiştir. İktisat Fakültesinin kurulması ve eğitime başlamasında ilk dersi veren Prof. Gerhard Kessler’in dersini Türkçeye Sabri Ülgener tercüme etmiştir.
Öğretim üyeliği İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesinde geçmiştir. 1941 yılında Doçent,1951 yılında profesör olmuştur. Ayni fakültede çeşitli görevlerde bulunmuş, Dekanlık yapmıştır. Çok uzun yıllar, vefatına kadar İktisat Kürsüsünü (bugünkü sistem içinde İktisat Bölümünü) idare etmiştir. Kendi döneminde genç iktisatçıların yetişmelerinde ve yönlendirilmelerinde etkin olmuştur.
Ülgener hoca, İktisat Fakültesinin kuruluş ve çeşitli bilim alanlarında gelişme kaydetmesinde etkin rol alan hocalarla birlikte bilimsel faaliyetlerin gelişmesinde ve özellikle iktisat biliminin İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesinde gelişmesinde önemli rol almıştır. Birlikte çalıştığı hocaların arasında Ömer Celal Sarç, Ziyaattin Fahri Fındıkoğlu, Refii şükrü Suvla, Orhan Tuna, Şükrü Baban, İbrahim Fazıl Pelin, Muhlis Ete, Memduh Yaşa, Hukukçu Hüseyin Nail Kubalı bunlardan bir kısmıdır.
Prof. Dr. Sabri Fehmi Ülgener Ülkemizde iktisat biliminin Gelişmesinde çok önemli rolü bulunmaktadır. Ülgener batı ve doğuyu çeşitli açılardan ve özellikle ekonomik düşünce ve uygulama açısından çok iyi tanımaktaydı. Kapitalizmin gelişmekte olduğu yeniçağda, Osmanlıdan Türkiye Cumhuriyeti’ne geçen ülkemizde iktisat biliminin ve iktisat politikalarının uygulama alanına getirilebilmesi önem arz etmekteydi. İktisadi uygulamaların gelişmesi, iktisat bilimin etkinliğinin arttırılabilmesi için uygulanmakta olan politikaların doğu ve batı iktisadi uygulamalarının iyi bilinmesine ihtiyaç vardı. Bu uygulamalarda maddi unsurlarının yanında, özellikle Osmanlıdan Türkiye Cumhuriyeti’ne geçiş ile Doğu ve İslami düşüncelerle ilgili uygulamalarının bilinmesine ihtiyaç bulunmaktaydı. Sabri Ülgener bu açıdan hem batı iktisadi düşünceleri ve uygulamaları ve hem de doğu ve İslami zihniyetini iyi derecede bilmekte ve uygulamaları gündeme getirebilmekteydi. Ülgener tarafından Doğu ve İslam iktisadının bilinmesinde, geçmiş aile yapısından da gelen etkilerin yanında, kendisinin Doğu zihniyetine büyük derecede vakıf olmasının etkileri vardır. Batı iktisadi düşünce ve uygulamaları için araştırmalar yapmak üzere Ülgener birçok kereler Batı ülkelerin gitmiş oradaki iktisatçı ve sosyal bilimci hocaların derslerine katılmış, birlikte araştırmalar yapmış ve Münih ve Columbia üniversitelerinde dersler vermiştir.
Prof. Dr. Ülgener ’in İktisadın çeşitli konularında çok sayıda eserleri bulunmaktadır. Bu eserlerin önemli bir kısmı batı iktisadının ve Doğu ve İslam etkisinde kalmış iktisadın bilimsel karakterlerini ortaya çıkarmıştır. Eserlerinde Türkçeyi çok iyi bir üslupla kullanmıştır. Eserlerinde Doğu be Batı İktisat biliminin mukayeseleri yapılmış ve batı iktisat biliminin Türk ekonomisinde Yaygınlaşmasında etkili olmuştur. Çok sayıda makalelerinin dışında başlıca eserleri şu şekilde sıralanabilir.
– İktisadi İnhitat Tarihimizin Ahlak ve Zihniyet meseleleri
– Tarihte Darlık Buhranları.
– Zihniyet ve Din
– Zihniyet, Aydınlar ve İzimler
– Tarihte Darlık Buhranları ve İktisadi Muvazenesizlik Meselesi
– Milli Gelir, İstihdam ve İktisadi Büyüme.
Prof. Dr. Sabri Ülgener Batı ekonomisinde kapitalist ekonomik politikaları uygulanmasının gelişmesi karşısında Osmanlı ekonomisinin kapitalleşememesi üzerinde fikir geliştirmeleri sağlamıştır. Bu hususta geliştirdiği fikirler, Batı ve Doğu ve İslam ekonomisi mukayeselerine imkân sağlar durumu yaratmıştır. Ülgener ‘in eserleri Keynesyen ekonomi düşüncelerinin ve uygulamalarının Türkiye’de tanınmasında, Türkiye’de gelişmesinde etkili olmuştur.
Hitler döneminde Almanya’dan ayrılmak durumunda kalan bilim adamlarının önemli bir kısmı, Atatürk tarafından Türkiye’ye davet edilen iktisatçı bilim adamları İktisat Fakültesinde görevlendirilmişlerdir. İktisatçı olanların bazıları Josef Dobretsberger, Ernest Hirch, Alfred Isaac, Richard Honing, Gerhard Kesler, Fritz Neumark, Wilhem Röpke, Alexander Rustov, Schwarz Kuni Strup, Umberto Ricci. Sabri Ülgener bu Hocalardan bir kısmına derslerde Tercümanlık yapmıştır.
Sabri Ülgener‘in önce de belirttiğimiz gibi çok değerli ve yeri doldurulamayacak bilimsel eserler bırakmıştır. Bu eserlerden birisi de “Milli Gelir, İstihdam ve İktisadi Büyüme” adlı İktisat Fakültesinde İktisat eğitimi alan iktisat öğrencilerine okutulan kitaptır. Bu eser tek başına her iktisat öğrencisinin alması gereken temel iktisat bilgilerini veren bir eserdir. Gerçekten bu eser adeta öğrencinin iktisat öğretimi döneminde alması gereken iktisat bilgilerinin tümünü vermektedir. Ayrıca çok güzel bir Türkçe ile yazılmış ve çok kolay okunabilen bir eserdir.
Prof. Dr. Ahmet Mucip Gökçen
